Ο κοινωνικός αυτοματισμός είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται κυρίως στην πολιτική και κοινωνιολογία για να περιγράψει μια στρατηγική χειραγώγησης, όπου μια κοινωνική ομάδα στρέφεται ενάντια σε μια άλλη, ώστε να αποσπαστεί η προσοχή από τον πραγματικό υπεύθυνο ή τα βαθύτερα προβλήματα.
Κοινωνικός Αυτοματισμός ως Κοινωνιολογικό Φαινόμενο: Η Διαίρεση του Κοινωνικού Ιστού
Στην πολιτική και κοινωνιολογική ανάλυση, ο κοινωνικός αυτοματισμός περιγράφει τη διαδικασία κατά την οποία μία κοινωνική ή επαγγελματική ομάδα στρέφεται εναντίον μιας άλλης, συχνά ως αποτέλεσμα χειραγώγησης από πολιτικές δυνάμεις ή μέσα μαζικής ενημέρωσης. Αντί να στρέφονται οι πολίτες κατά της πηγής των προβλημάτων (π.χ., της κυβερνητικής πολιτικής, των οικονομικών συνθηκών), στρέφονται εναντίον άλλων θυμάτων ή ομάδων που διεκδικούν δικαιώματα.
Πώς Εκδηλώνεται
Ο μηχανισμός του κοινωνικού αυτοματισμού βασίζεται στην προβολή στερεοτύπων και τη δαιμονοποίηση συγκεκριμένων ομάδων. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια κινητοποιήσεων, αντί να αναγνωριστεί η αιτία της διαμαρτυρίας, η συζήτηση στρέφεται στο "ανεύθυνο" μπλοκάρισμα των δρόμων από τους διαδηλωτές, με τα ΜΜΕ να προβάλλουν την ταλαιπωρία του "μέσου πολίτη" ή άλλων επαγγελματικών ομάδων (π.χ. οδηγών, εμπόρων) ως αποτέλεσμα της διαμαρτυρίας. Στόχος είναι να δημιουργηθεί ένα τεχνητό ρήγμα αλληλεγγύης και να μειωθεί η υποστήριξη του κοινού προς την ομάδα που διεκδικεί. Χρησιμοποιείται συχνά για να χτυπηθούν οι διεκδικήσεις εργαζομένων του δημοσίου τομέα (π.χ. εκπαιδευτικών, γιατρών) ή άλλων συντεχνιών, προβάλλοντας τους ως "προνομιούχους" ή "τεμπέληδες", σε αντίθεση με τον "ταλαιπωρημένο ιδιωτικό τομέα" ή τους "άνεργους".
Πολιτική Σκοπιμότητα
Η χρήση του κοινωνικού αυτοματισμού είναι ένα εργαλείο πολιτικής χειραγώγησης που εξυπηρετεί την εκάστοτε εξουσία ή τα οικονομικά συμφέροντα. Αποπροσανατολίζει την κοινή γνώμη από τις κεντρικές πολιτικές ευθύνες και τις αντιλαϊκές μεταρρυθμίσεις. Στρέφοντας τις ομάδες η μία εναντίον της άλλης, αποτρέπεται η συλλογική δράση και η κοινωνική συνοχή, καθιστώντας ευκολότερη την εφαρμογή πολιτικών που πλήττουν ευρύτερα τμήματα της κοινωνίας.
Κοινωνικός Αυτοματισμός ως Τεχνολογικό Εργαλείο στην Πολιτική Επικοινωνία
Η δεύτερη, πιο σύγχρονη και παγκόσμια, χρήση του όρου σχετίζεται με την αυτοματοποίηση της επικοινωνίας στην πολιτική. Εδώ, ο κοινωνικός αυτοματισμός περιγράφει τη χρήση αλγορίθμων και λογισμικού (bots) για τη μαζική και αυτόματη διαχείριση λογαριασμών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με πολιτικούς σκοπούς.
Η Ρομποτική Προπαγάνδα (Computational Propaganda)
Στην Πολιτική Επιστήμη, οι πολιτικοί bots (social bots) είναι αυτοματοποιημένα προγράμματα που μιμούνται τη συμπεριφορά πραγματικών χρηστών σε πλατφόρμες όπως το X (πρώην Twitter) ή το Facebook. Χρησιμοποιούνται για:
- Χειραγώγηση της Κοινής Γνώμης (Astroturfing): Δημιουργία ψευδούς εντύπωσης μαζικής υποστήριξης σε έναν υποψήφιο ή μια πολιτική, αυξάνοντας τεχνητά τον αριθμό των likes, των shares ή των θετικών σχολίων.
- Διασπορά Παραπληροφόρησης (Misinformation/Disinformation): Αυτόματη και μαζική διάδοση ψευδών ειδήσεων, θεωριών συνωμοσίας ή προπαγάνδας, συχνά σε περιόδους κρίσεων ή εκλογών.
- Πόλωση και Διαταραχή του Διαλόγου: Οι bots μπορούν να ενισχύσουν την πόλωση, πλημμυρίζοντας τον διάλογο με ακραία ή τοξικά μηνύματα, να αποθαρρύνουν τη συμμετοχή των πραγματικών χρηστών ή να δυσφημούν πολιτικούς αντιπάλους (delegitimization).
- Άσκηση Επιρροής: Οι αυτοματοποιημένοι λογαριασμοί μπορούν να στοχεύουν συγκεκριμένες ομάδες χρηστών (microtargeting) με εξατομικευμένα μηνύματα, επηρεάζοντας την εκλογική συμπεριφορά.
Κοινωνιολογικές Επιπτώσεις
Η χρήση πολιτικών bots έχει σοβαρές κοινωνιολογικές επιπτώσεις στη λειτουργία της δημοκρατίας και του κοινωνικού διαλόγου. Συμβάλλει στην αποδόμηση της εμπιστοσύνης στα μέσα και τους θεσμούς, καθιστώντας δύσκολη τη διάκριση μεταξύ πραγματικής και τεχνητής αλληλεπίδρασης. Ενισχύει τις "ηχώ-θαλάμους" (echo chambers) και την πόλωση, μειώνοντας την ικανότητα της κοινωνίας να καταλήγει σε κοινά αποδεκτά γεγονότα και λογικά επιχειρήματα.
Πηγές:
Κοινωνιολογική/Πολιτική Έννοια:
- KOMMON: Στόχος της αξιολόγησης ο κοινωνικός αυτοματισμός:
https://kommon.gr/ergatiko-kinima/item/22713-stochos-tis-axiologisis-o-koinonikos-aftomatismos - e-Πρόλογος: Περί κοινωνικού αυτοματισμού ή η μετατροπή ενός αγωνιζόμενου κλάδου σε «συντεχνία», «εχθρό της ομαλότητας», «σαμποτέρ της οικονομικής ανάπτυξης και ευημερίας του τόπου»:
https://www.e-prologos.gr/
Τεχνολογική/Επικοινωνιακή Έννοια (Political Bots):
- First Monday: Automating power: Social bot interference in global politics:
https://firstmonday.org/ojs/index.php/fm/article/download/6161/5300 - Cambridge University Press & Assessment (Social Media and Democracy): Bots and Computational Propaganda: Automation for Communication and Control (Chapter 5):
https://www.cambridge.org/core/books/social-media-and-democracy/bots-and-computational-propaganda-automation-for-communication-and-control/A15EE25C278B442EF00199AA660BFADD
Για περισσότερα παρόμοια θέματα, σας προσκαλούμε να μεταβείτε στην ιστοσελίδα