Οι Μωμόγεροι, γνωστοί και ως Μωμόεροι ή Μωμοέρια, αποτελούν ένα πανάρχαιο ποντιακό λαϊκό δρώμενο με έντονο ευχετηριακό και ψυχαγωγικό χαρακτήρα. Η καταγωγή του εθίμου εντοπίζεται στην ορεινή περιοχή της Τραπεζούντας του Πόντου, και σήμερα αναβιώνει σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας όπου εγκαταστάθηκαν Πόντιοι πρόσφυγες, με επίκεντρο οκτώ χωριά του Νομού Κοζάνης. Το δρώμενο εκτυλίσσεται κατά τη διάρκεια του Δωδεκαημέρου, δηλαδή από τα Χριστούγεννα έως τα Θεοφάνια.
Η ονομασία «Μωμόγεροι» προέρχεται, κατά μία εκδοχή, από τις λέξεις μίμος και γέρος, τονίζοντας τις μιμητικές κινήσεις των πρωταγωνιστών, που είναι συνήθως γεροντικά πρόσωπα. Μια άλλη ερμηνεία συνδέει την ονομασία με τον αρχαιοελληνικό θεό Μώμο, ο οποίος ήταν η προσωποποίηση της χλεύης, του σαρκασμού και του σκώμματος, καθώς το έθιμο έχει σατιρικό και σκωπτικό χαρακτήρα. Μάλιστα, ορισμένοι υποστηρίζουν ότι Μωμόγερους ονόμαζαν τους ιερείς του Μώμου. Η προέλευση του δρώμενου έχει συσχετιστεί με τις αρχαίες ελληνικές τελετές προς τιμήν του θεού Διονύσου, ενσωματώνοντας στοιχεία από την αρχαία προθεατρική παράδοση.
Το Δρώμενο και οι Ρόλοι
Το έθιμο των Μωμόγερων είναι ουσιαστικά μια θεατρική, χορευτική και μουσική παράσταση δρόμου. Ο θίασος των μεταμφιεσμένων, με τη συνοδεία παραδοσιακών οργάνων όπως η ποντιακή λύρα, το αγγείο (είδος γκάιντας) και το νταούλι, γυρνά στα σπίτια και τις πλατείες των χωριών. Κάθε μεταμφίεση και ρόλος έχει συμβολική σημασία, αντικατοπτρίζοντας τον πολιτισμό και τη λαογραφία του Πόντου.
Στους βασικούς ρόλους περιλαμβάνονται: ο Γέρος και η Νύφη, το Άλογο ή το Κατσίκαρο (άνθρωπος μεταμφιεσμένος σε κατσίκα), ο Αράπης (συχνά ο κλέφτης της νύφης), ο Γιατρός, ο Στρατιώτης, και άλλοι. Το δρώμενο συνήθως περιλαμβάνει μια μιμική αναπαράσταση αρπαγής της Νύφης από τον Αράπη, μάχες, και την τελική «νεκρανάσταση» του Αράπη ή άλλου προσώπου από τον Γιατρό, συμβολίζοντας τον θρίαμβο της ζωής επί του θανάτου και την αναγέννηση της φύσης. Όλη η δράση συνοδεύεται από αυτοσχέδιους διαλόγους σε μορφή δίστιχων, χορό και τραγούδι, σκορπώντας γέλιο και ευχές για καλή σοδειά, υγεία και ευημερία.
Η Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά
Η ιδιαίτερη πολιτιστική αξία και η μακραίωνη ιστορία των Μωμόγερων έχουν αναγνωριστεί διεθνώς. Το 2015, το έθιμο ενεγράφη στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας. Ένα χρόνο αργότερα, το 2016, οι Μωμόγεροι εντάχθηκαν στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας της UNESCO, αποτελώντας έτσι ένα από τα αναγνωρισμένα στοιχεία της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς παγκοσμίως. Η αναγνώριση αυτή συμβάλλει στη διατήρηση και τη διάδοση του δρώμενου, διασφαλίζοντας τη συνέχιση της παράδοσης στις επόμενες γενιές.
Η Σημασία Σήμερα
Στις μέρες μας, οι Μωμόγεροι εξακολουθούν να αποτελούν έναν ζωντανό δεσμό με την ιστορία του Πόντου και μια σημαντική έκφραση της ποντιακής ταυτότητας. Αν και ο χαρακτήρας του εθίμου έχει μετατοπιστεί περισσότερο προς την ψυχαγωγία, η παράδοση παραμένει ένας τρόπος για τις ποντιακές κοινότητες να διατηρήσουν τη μνήμη των προγόνων τους και να μεταλαμπαδεύσουν τα ήθη και τα έθιμά τους. Οι εκδηλώσεις που διοργανώνονται κάθε Δωδεκαήμερο προσελκύουν πλήθος κόσμου, αναδεικνύοντας τη δύναμη της παράδοσης και του πολιτισμού.
Πηγές:
- Μωμόγεροι (λαϊκό δρώμενο) - Βικιπαίδεια:
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CF%89%CE%BC%CF%8C%CE%B3%CE%B5%CF%81%CE%BF%CE%B9_(%CE%BB%CE%B1%CF%8A%CE%BA%CF%8C_%CE%B4%CF%81%CF%8E%CE%BC%CE%B5%CE%BD%CE%BF - Μωμοέρια, ένα έθιμο του Δωδεκαημέρου - Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά της Ελλάδας:
https://ayla.culture.gr/catalogue/momoeria-ena-ethimo-toy-dodekaimeroy/ - Το έθιμο των Μωμόγερων στον Πόντο - pontosnews.gr:
https://www.pontosnews.gr/267644/pontos/to-ethimo-ton-momogeron-ston-ponto/ - Το έθιμο των Μωμόγερων - EEA - Επαγγελματικό Επιμελητήριο Αθηνών:
https://www.eea.gr/arthra-eea/to-ethimo-ton-momogeron/
Αν σας ενδιαφέρουν θέματα που αφορούν την Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά, τα παραδοσιακά δρώμενα και τα έθιμα της Ελλάδας, μπορείτε να βρείτε περισσότερα αναλυτικά άρθρα στην ιστοσελίδα
Παράλληλα, σας προσκαλούμε να κάνετε εγγραφή στη σελίδα μας στο Facebook,